“I know nothing except
love, intoxication and ecstasy”

“Although the world calls me a beggar because I dance,
I have a secret in my heart that impels me to dance.”

from a ghazal by Lal Shahbaz Qalandar

***

“Nie znam niczego poza miłością, upojeniem i ekstazą”

“Chociaż świat nazywa mnie żebrakiem ponieważ tańczę,
Mam w swym sercu sekret który zmusza mnie do tańca”

z ghazala autorstwa Czerwonego Sokoła

 
Lal Shahbaz was a mysterious saint. He came here long way, from the areas near Tabriz in Azerbaijan, but many local Hindus from Sindh who arrive at the festival in Sehwan to pay homage to Lal venerate him as Raja Bhartrhari, a Shivaite ascetic of the fifth century. In the world of myth linear time has little meaning, and meaning is what is most important, hidden under radical and sometimes controversial form.

Lal means red, the colour that symbolizes ecstasy and in his title “falcon” we recognize one of common shamanic symbols of flight, flight of the soul into higher realms. In the ecstatic journey Lal, and his followers seem to have discovered a secret of ultimate importance and a source of joy that boils without restraint, that needs extreme form that serves both as a vehicle and proof. Lal in his poetry called himself a friend of al- Hallaj, a Sufi martyr that was tortured and crucified for refusing to denounce the message, that according to wiser or more conservative mystics, should remain hidden from people not prepared for it. This is the same message that Jesus was killed for, ( one can even find Christians in the shrine of Lal in Sehwan, in trance spreading their arms like Jesus on the cross ), this is the same message that cathars were so attached to that they prefered to die singing with joy in fire burned by catholic persecutors, than to deny it.

The form of expression for qalandars, followers of the Falcon, is a trance called dhamal. There is a lot to say about it, but as all mystical experiences, not only of Sufi tradition, it transcends words, what is the core experience is not only unspoken of, out of fear of persecution, but perhaps unspeakable. This is why they dance. They dance in abandonment of their own ego, leaving self, this bondage of historical moment,  unifying with the saints that lived long ago, but in another sense are always present, and ultimately, unifying with divine. As travelers on the spiritual path to God seeking ‘unio mystica’, trance is for them crossing a threshold between this world and the next, and thus a ritual of transcendence.

Some of qalandars actually mime the behaviour of al-Hallaj, who danced in abandonment in his chains when he was led to the gallows, a testimony to the joy that can not be extinguished by jealous fools. What they may perceive as delusion of grandeur, in the claim of Hallaj “I am God”, is, what Terence McKenna calls “when you’re a hell of a lot happier than other people think you should be“.

***

Lal Shahbaz był tajemniczą postacią. W trzynastym wieku przywędrował tutaj, na teren dzisiejszego Pakistanu, z Marwand niedaleko Tabrizu w Azerbejdżanie, ale wielu z tutejszych Hindusów z Sindh, którzy przybywają podczas festiwalu do Sehwan aby złożyć hołd świętemu, czczą go jako Radżę Bhartrhari, sziwaickiego ascetę z piątego wieku. W świecie mitu liniowy czas ma małe znaczenie, a znaczenie jest tym co najważniejsze, ukryte pod dekoracją radykalnej i czasem kontrowersyjnej dla ortodoksów formy.

Lal oznacza czerwony, kolor symbolizujący ekstazę, a jego tytuł Shahbaz, Sokół, to jedno z typowych szamańskich zwierząt-symboli lotu, lotu duszy, wyjścia z klatki ku czemuś większemu. W swej ekstatycznej podróży Lal i jego uczniowie odkryli, jak się wydaje, sekret najwyższej wagi, źródło radości która wrze bez ograniczeń, która potrzebuje ekstremalnej formy, zarówno jako narzędzia jak i dowodu, nie tyle w sensie argumentu co świadectwa na zewnątrz tego, co dzieje się wewnątrz. Lal w swojej poezji nazywa się przyjacielem al-Hallaja, sufickiego męczennika którego torturowano i ostatecznie ukrzyżowano, za odmowę wycofania się z głoszonej prawdy, jaka zdaniem mądrzejszych czy też bardziej konserwatywnych mistyków powinna zostać ukryta przed ludźmi którzy nie są gotowi na jej przyjęcie. To jest ta sama prawda za którą zamęczono Jezusa ( co ciekawe, w transowych ceremoniach w Sehwan można spotkać nawet chrześcijan, rozkładających swe ramiona na wzór Chrystusa na krzyżu ), ta sama prawda do której katarzy byli tak przywiązani że woleli umierać w płomienich radośnie śpiewając, niż ugiąć się przed swymi katolickimi prześladowcami.

Formą ekspresji kalandarów, naśladowców Sokoła jest trans zwany dhamal. Wiele możnaby o nim mówić, ale jak wszystkie mistyczne doświadczenia, nie tylko w sufickiej tradycji, wykracza poza słowa, to co jest jego rdzeniem, to coś o czym nie tyle nie mówi się , na przykład z obawy przed konsekwencjami, ale o czym być może po prostu nie da się opowiedzieć. Dlatego derwisze tańczą. Tańczą porzucając swe ego, wyzwalając się z niewoli tego konkretnego momentu w historii, jednocząc ze świętymi którzy żyli dawno temu, ale w innym sensie są stale obecni, a ostatecznie, jednocząc z rzeczywistością jaką nazywają Bogiem, żegnając z resztkami dualizmu. Podróżnicy mistycznej ścieżki, w transie przekraczają próg między światami.

Niektórzy z kalandarów w swym uniesieniu dosłownie kopiuja zachowanie i ruchy al-Hallaja, tańczącego w łańcuchach w boskim zapomnieniu , kiedy prowadzono go na miejsce kaźni, świadectwo radości której nie zdołają zgasić żadni zazdrośni głupcy. To co mogą postrzegać oni jako manię wielkości, w okrzyku al-Hallaja “ja jestem Bogiem”, można zrozumieć jako sytuację którą Terence McKenna określa “kiedy jesteś diabelsko bardziej szczęśliwy niż inni ludzie chcieliby abyś był”.

The body is active and the medium to experience ecstatic rapture, to delve into the divine light and to be touched by God. This sacred experience is in fact embodied, that is to say there is no duality between mind and body. These words from Rune Selsing study of dhamal* mean that the situation I am here documenting is spiritual state achieved without intermediation of intellect, and where traditional ritual presents just a general framework for the actual meaningful experience, just as the rhytm of large drums is foundation for the offbeat and improvisation of other drummers, as although all dancers face in the beginning towards the grave of Red Falcon, later it dissolves into extremely individual enterprise, a whole array of styles, body moves, as far from ritualized postures of Muslim prayer as rave dance is from middle class dances of 19th century Europe. To add interesting fact, some of the dancers in Sehwan belong to Shidi community, descendants of African slaves and soldiers, who in their bodily memory carry instead of Shia or Shivaic traditions, the possession cults of the homeland.

One common feature that unites dancers is their bare feet, apart from that there is whirling, moshing, shaking, jumping, long hair in the air, heavy bells clinging from legs, ankles and arms, iron chains, blowing horns, shouts, even tearing clothes in some extreme cases. There are nag fakirs, with wooden snakes draped around their bodies, there are some with foam in their mouths, there are red eyed and some who need to be restrained in their convulsions. All souls have their own way of sinking into ishq, the ocean of divine love.

***

Ciało jest tutaj jak najbardziej aktywne, to środek do osiągnięcia ekstatycznego stanu, wehikuł którym zanurzamy się w boskim świetle i który dotykany jest przez Boga. To święte doświadczenie jest ucieleśnione, nie ma dualizmu między umysłem i ciałem. Te słowa z eseju o dhamal* autorstwa Rune Selsinga  oznaczają, że sytuacja, jaką dokumentuję to duchowy stan osiągany bez pośrednictwa intelektu, i taka, gdzie tradycyjny rytuał zapewnia zaledwie ogólną oprawę właściwego przeżycia, tak jak rytm wielkich bębnów na dziedzińcu w Sehwan jest fundamentem dla improwizacji innych bębniarzy, tak wszyscy tancerze zaczynają skierowani w stronę grobu Czerwonego Sokoła, aby szybko rozpaść się w konstelację niezależnych w swym ruchu ciał,  całą kolekcję stylów i ruchów, tak daleko od rytualnych pozycji muzułmańskiego ciała w modlitwie jak subkultura rave od salonowych tańców klasy średniej wieków minionych. Ciekawostka : niektórzy z tańczących w Sehwan należą do czarnej społeczności Shidi, potomków afrykańskich niewolników i żołnierzy, którzy w swej cielesnej pamięci noszą raczej kulty opętania stron rodzinnych niż tradycje szyickich świętych.

Najważniejsze co w formie jednoczy wszystkich w świętym transie to bose stopy, poza tym jest i wirowanie i pogo, zamiatanie podłogi bujnymi czuprynami, dgrawki, podskoki, wskazywanie palcem w górę, ciężkie dzwonki dyndające z nóg, ramion i kostek, brzęk żelaznych łańcuchów, dęcie w rogi, okrzyki, w ekstremalnych wypadkach nawet darcie szat. Są nag fakirzy, z drewnianymi wężami zaplecionymi wokół ich ciał, obraz pierwotnego szamana, są tacy co toczą pianę z ust i tacy o czerwonych oczach, są tacy których trzeba krępować w ich konwulsjach. Wszystkie dusze maja swój sposób tonięcia w ishq, oceanie boskiej miłości.

I am often asked about what Sufism actually is. Again, without hiding behind the defense of Unspeakable, one may produce quite useful definition of ‘religion of
love’ where the mystic in ecstasy seeks true love of God which requires breaking up and dissolving his or her own ego. What this means in practice varies according to the path, tariqa, that Sufis follow, and countless techniques and practices related to each path, be it meditation, fasting, service, breath control etc.

What is interesting about gatherings of fakirs, malangs, qalandars is that many of them still belong to old tradition that seems to have been much wider before, of holy fools, or madmen. There is a term, beshara ( bī-shar ), without the law, and another, jalālī, the crazy ones, or permanently possesed with ecstasy. What this means is that there is a stronger emphasis on individual experience, on direct communication with saints who are dead or directly with divine ( which are not exclusive ) , rather then guidance of spiritual leader and tradition. The ecstatic rapture of qalandars is sometimes described as a plunge into the ocean of love, or sudden realization of being a drop in that ocean. Term used to describe this state is mastī, mystic ardour of love to God, ‘where analytical thinking is switched off ’. Mastī is not only a state of spiritual excellence, but also of rapture, joy and intoxication, a consciousness of  ‘being outside oneself’, it happens here and now, in the rhythm of the drums, in intoxication of the bhang, by the grace “from outside”, but in fact outside and inside melt. It is opening – making space – allowing. Thus, it links with the idea that to experience divine within we do not really have to do anything, but let go.

This extreme experientialism, which sounds for sure attractive to those familiar with psychoactive or etheogenic plants, allows to skip long preparatory path and spiritual exercises, but begs the question about discipline that is perhaps needed to integrate the experience with every day life. What is peculiar about these extreme dervishes is that this question is to an extent meaningless, as ecstasy is their every day life, they are in a way in this world, but also out of this world.  Their social context allows for it, they are revered by many of their folk, and their madness is holy madness, whether transmission of baraka they are able to perform justifies their shamanic function of mystical journeyer, or a spiritual road sign, it is not for an outsider to judge.

We are dealing here with very interesting area of communication of mystical experience, but let’s not forget, contrary to fossilized ritualized religions of the mainstream, here experience, and not only symbols, is available to everyone. Most of the dancers are ordinary pilgrims, who come to cleanse their sins, repent, pay respect to the saint, smoke hashish, connect to the flow of baraka, ( sacred energy especially active in festival time ), to dance in hope for fertility, chasing out the demons and ghosts etc. Before rationalist shrugging off these concepts, please remember we are not talking about dogma here, but extreme pragmatism – it works for the people coming, so if you do not know why, this is not their problem but yours.

***

Jestem często pytany czym właściwie jest sufizm. Żeby nie ukrywać się za zasłoną Niewypowiedzialnego, możnaby skleić taką oto uzyteczną definicję “religii miłości”, gdzie mistyk w swojej ekstazie szuka prawdziwej boskiej miłości, co wymaga od niego skruszenia i rozpuszczenia własnego ego. Co to oznacza w praktyce bardzo różni się w zależności od ścieżek ( zwanych tariqa ) , jakimi różni sufi kroczą, i niezliczonych technik i praktyk z nimi związanych, takich jak medytacja, post, służba, kontrola oddechu itd.

Tym co wyróżnia zgromadzenia fakirów, malangów, kalandarów, to fakt iż wielu z nich wciaż przypisać można do starej tradycji, jaka była dużo bardziej niż dziś rozpowszechniona na świecie, tradycji świętych głupców czy szaleńców. Jest pewne arabskie określenie , beshara ( bī-shar ) , bez prawa, i inne, jalālī , szaleni, czy też na stałe zanurzeni w ekstazie. Oznacza to że większe dla nich znaczenie ma indywidualne przeżycie, bezpośrednia komunikacja ze świętymi którzy fizycznie nie żyją czy bezpośrednio z boską rzeczywistością ( co wzajemnie się nie wyklucza ), niż prowadzenie przez duchowego przewodnika czy tradycję. Ekstatyczne uniesienie kalandarów czasem opisuje się jako nurkowanie w oceanie miłości, albo też nagłe uświadomienie faktu bycia kroplą w tym oceanie. Termin jaki określa ten stan to mastī, mistyczna żarliwość w miłości do Boga, “kiedy analityczne myślenie jest wyłączane”. Mastī to nie tylko stan duchowej doskonałości, ale przede wszystkim lot, radość, oszołomienie, świadomość bycia poza sobą, częścią czegoś większego, która jest tu i teraz, w tym ciele, w rytmie bębnów,  spoconym ciele upojonym konopnym bhangiem, w łasce płynącej teoretycznie z zewnątrz, ale w praktyce zewnątrz i wewnątrz nierozerwalnie zlewają się. To otwieranie się, robienie miejsca, przyzwalanie. Łączy się zatem z ideą, że aby doświadczyć boskości w sobie nie musimy tak naprawdę nic robić, wystaczy odpuścić i rozpiąć się.

Ta ekstremalna apoteoza doświadczenia, która z pewnością brzmi atrakcyjnie dla eksploratorów świata enteogenicznych roślin, pozwala na przeskoczenie żmudnych etapów duchowych przygotowań i ćwiczeń, zgodnie z twierdzeniem “nieważne jaki klucz użyłeś, ważne że otworzyłeś drzwi”, ale wymaga też zmierzenia się z pytaniem o dyscyplinę być może niezbędną dla zintegrowania doświadczenia z codziennym życiem. Co zrobić ze znalezionym skarbem? Szczególna sytuacja radykalnych derwiszy polega na tym że to pytanie jest dla nich bezsensowne, ekstaza jest ich codziennością, są w pewnym sensie w tym świecie ale nie z tego świata. Ich społeczny kontekst na to pozwala, są czczeni i szanowani przez znaczną część “zwyczajnych” towarzyszy ziemskiej podróży, ich szaleństwo to święte szaleństwo, a czy przekaz baraki jaki rzekomo są w stanie wykonać usprawiedliwia ich szamańską rolę mistycznego podróżnika czy też duchowego drogowskazu, nie nam z zewnątrz oceniać.

Poruszamy się tu po bardzo interesującym terenie komunikacji mistycznego doświadczenia, ale nie zapominajmy, w przeciwieństwie do skostniałych, zrytualizowanych religii głownego nurtu, tutaj doświadczenie, a nie jego symbole, jest dostępne wszystkim zainteresowanym. Wiekszość z tańczących to zwykli pielgrzymi, którzy przybywają aby oczyścić się z brzemienia grzechów, oddać hołd świętemu, palić haszysz, podłączyć do przepływu baraka ( świętej energii szczególnie mocnej w czasie festiwalu ), aby tańczyć w intencji płodności, aby wypędzić demony i duchy, i tak dalej, ile ludzi tyle powodów. Zanim racjonalizm każe wam pobłażliwie wzruszyć ramionami, pamiętajcie, nie mowa tu o dogmacie ale ekstremalnym pragmatyzmie – to działa dla wielu uczestników, więc jeżeli nie wiecie dlaczego, to wasz problem, a nie ich.

[ Pakistan, July 2012 / Pakistan, lipiec 2012 ]

*You can find more about dhamal in rare piece by Rune Selsing, Dhamāl and the Performing Body: Trance Dance
in the Devotional Sufi Practice of Pakistan in Journal of Sufi Studies 1 (2012) 77–113

Dance that keeps the world going, trance that heals the world within, that keeps it sane, dance that is growth trough movement or perhaps just a battle with decay, pushing the coffin away, shaking off the dust of culture, vibrating, balancing, self-centering,  surfing on the beat of the drums, on the waves of emotions of people around. I dance with the dervishes of Pakistan, I dance in the mountains of Slovakia, I dance at the end of the world, one step ahead of madness, out of the trap of  mind, before the mushrooms set in, before the web of thoughts is too entangled, to jump above and sideways around the words, quicker that they can entrap meaning in their rigid, finite cage, to break barriers, to crush frontiers, to dissolve boundaries, giving thanks to life itself that is holy in its flow, like water , like snakes , like a vine, like a dance. Remembering never to hold too long, to receive and release.

It is no wonder that Sufi shrines are attacked by fundamentalists, that western society approves dance only as commodity within limited commercial space and, best, with regulated moves and steps, a courting ground watered with alcohol, boundary reinforcing drug,  and it treats “illegal” rave parties with their psychedelics as a heresy, using a term , favorite chant of conservative politicians, “social menace”. This term is very accurate, they are precisely that, not danger to health but to the fabric of society of boundaries and hierarchy, and it is a serious threat to those profiting from being in the higher ranks.

***

Taniec, który nakręca świat, trans, który leczy świat wewnętrzny, który czyszcząc jego połączenia i styki utrzymuje harmonię w tym “na zewnątrz”, taniec który jest rozwojem poprzez ruch, a być może tylko stałą walką ze zwijaniem się, atrofią i rozkładem, odpychaniem trumny, strząsaniem brudu kultury, wibrowaniem, równowagą, odnajdywaniem środka, surfowaniem na rytmie bębnów, na falach emocji ludzi dookoła. Tańczę z pakistańskimi derwiszami, tańczę z nowymi plemionami w górach Słowacji, tańczę na końcu świata, jeden krok dalej przed szaleństwem, uwolniony z pułapki umysłu, zanim grzyby na dobre zaczną mówić, zanim sieć myśli się za mocno zagęści, skacząc ponad i obok słów, szybciej niż te zdołają uwięzić znaczenie w swojej sztywnej, dokonanej klatce, rozpieprzając bariery, miażdżąc i rozpuszczając granice, dziękując życiu świętemu w swym przepływie, jak woda, jak węże, jak liana, jak taniec. Pamiętając aby nie przetrzymywać zbyt długo, otrzymywać i wypuszczać.

Nic dziwnego, że miejsca tańców sufi są atakowane przez fundamentalistów, że “nowoczesne” społeczeństwa aprobują taniec jedynie jako towar, w ograniczonej komercyjnej przestrzeni, najlepiej ten z ściśle regulowanymi krokami, na placu zalotów i naboru do podstawowej komórki społecznej, podlewanym alkoholem, narkotykiem usztywniającym granice i definicje, jednocześnie traktując “nielegalne” transowe imprezy z ich psychodelicznymi sakramentami jako herezję. Używany na ich określenie przez konserwatywnych polityków termin “społeczne zagrożenie” jest bardzo trafny, są one dokładnie tym, nie problemem dla zdrowia, a dla struktury społeczeństwa opartego na podziałach i hierarchii, poważne zagrożenie dla tych którzy czerpią korzyści z przebywania na wyższych piętrach.

[ Pakistan, July 2012 / Pakistan, lipiec 2012 ]

These photos come from gathering of qalandars, who follow Red Falcon, Lal Shahbaz Qalandar. The main technique of getting in contact with the divine , apart from breath control, meditation and hashish is for them the dhamal, sacred trance to the rhytm of drums. All time in various spots in Sehwan Sharif and every evening in the courtyard of temple built on the grave of their saint the dhamalis, as the dancers are called, gather, even after dark sweating from the heat of day reflecting from marble floors. They are barefoot and intoxicated, with smoke and love for the saint. Mast Qalandar ! The shouts echo the temple walls , mast being the state of ecstasy, temporary abandonment , release from the rules of this world, a glimpse of the eternal, to be reached for ever after a long path or in a sudden enlightenment, but here savored by impatient souls longing the taste of being connected. There are some who leave ordinary lives having tasted the drunken state , as the crazy Sufi sometimes call it, but most are ordinary pilgrims who want to participate in this special occasion, on anniversary of saint’s marriage to eternity, urs, the ending of this life. By getting into the trance they heal themselves, they rinse of the pollution of their stress and troubles. Women loosen their hair, they are free to do whatever comes to them, ordinary rules do not apply, for it is not their ego that acts, but this what is within and without.

The red colour is not accidental. It is a link across cultures leading into common background of shamanic trance.  Sehwan Sharif before the arrival of Islam was called Shivastan, a holy city of the cosmic dancer, Shiva. Coming here from India is easy to see the connection, and many Hindus of Sindh come to respect the saint too.

***

Zdjęcia pochodzą ze zgromadzenia kalandarów, podążających ścieżką Czerwonego Sokoła, Lal Shahbaz Qalandara. Główną ich techniką kontaktu z Bogiem jest przede wszystkim ( poza kontrolą oddechu, medytacją i haszyszem ) dhamal, święty trans w rytm wielkich bębnów.  Cały czas w różnych miejscach Sehwan Sharif oraz każdego wieczoru na dziedzińcu świątyni zbudowanej na grobie Sokoła dhamalis, bo tak zwie się na wchodzących w trans, gromadzą się, nawet po zmroku pocąc się obficie od gorąca jakie w ciągu dnia zgromadziły mury i marmurowa posadzka. Są na boso i pijani, pijani haszyszem i miłością do świętego. Mast Qalandar ! Krzyczą szaleńcy i krzyczy echo, mast oznaczające stan ekstazy, tymczasowego zapomnienia , wyzwolenia z reguł tego świata, dunya, świata gry, do przebłysku wieczności, stan do osiągnięcia na stałe po długiej ścieżce albo w nagłym oświeceniu, a tutaj smakowany przez niecierpliwe dusze, stęsknione smaku podłączenia. Niektórzy z nich rezygnują ze zwykłego życia, kiedy już poznali to co chodzi, ten pijany stan, jak nazywają go niektórzy z szalonych sufi, ale większość to zwyczajni pielgrzymi, którzy uczestniczyć chcą w nim podczas tej szczególnej okazji, w święto zwane urs. Urs oznacza wesele, to radosne zaślubiny z wiecznością, rocznica dnia kiedy święty opuścił ten świat. Wchodząc w dhamal,  przybyli poddają się leczeniu, oczyszczeniu z brudu stresu, smutków i kłopotów. Kobiety odkrywają swe włosy w dzikim pogo, są wolne, mogą robić to co do nich przyjdzie, zwykłe konwencje nie mają tutaj zastosowania, bo to nie ich ego działa, ale to co jest tak wewnątrz jak i na zewnątrz.

Czerwony kolor nie jest przypadkowy. To jedna z nici splecionych między kulturami, biegnących w głąb, do wspólnego źródła w szamańskim transie. Sehwan Sharif przed epoką islamu zwano Sziwastanem, było to święte miasto Sziwy, kosmicznego tancerza. Przyjeżdżam tutaj z Indii i nie trudno zauważyc podobieństwa, nietrudno o to pewnie również wielu Hindusom z Sindh którzy też pielgrzymują do grobu Sokoła.

***

***

***

[ Pakistan, July 2012 / Pakistan, lipiec 2012 ]

I sleep on the rooftops in the sea of white vests and moustaches. I hide in the shelter of concrete half-finished arcades peopled with mad men who strive to see universe in grain of sand.  A song of plastic guitar and chain on the neck, platonic love affair to bear fruit in future.

***

Sypiam na dachach przepełnionych białymi podkoszulkami i wąsami, w dzień chowam się w betonowych arkadach zaludnionych spoconymi szaleńcami którzy próbują dostrzec wszechświat w ziarnku piasku. Pieśń plastikowej gitary i żelaza na szyi, platoniczna miłość która przeniesie owoce w przyszłości.

***

***

***

***

***

[ Pakistan, July 2012 / Pakistan lipiec 2012 ]

Before the crowds arrive. I am waiting for great gathering to start, the annual sufi festival in honour of Lal Shahbaz Qalandar , medieval saint, master of unruly, anarchic qalandars, fakirs who mock conventional religion, who praise trance and ecstasy. But for now, the city is still quiet, baking like clay bricks in the sun, so I take shower every two hours, stroll among the graves of qalandars who chose to die here, find traces of red, the colour of The Falcon, get used to the place and get people used to me. It involves endless chais and joints, slow conversations. It is a mellow place, ugly but friendly. I start to be treated as curiosity and a freak, exactly what I aim at. Not a fucking reporter in fisherman vest, with black electronic brick hanging from my neck, rather a weird dirty vagabond with some plastic toys. I will shoot entirely with toy cameras, one of them red, in honour of the saint, another green, colour of islam. A crazy freak, unattractive target, I hope, when I travel in crowded bus to visit a Polish friend in Hyderabad, living in a hotel where just a few months ago two white contractors were kidnapped.

***

Zanim nadciągną tłumy. Czekam na początek wielkiego zgromadzenia, dorocznego festiwalu sufi, ku czci Czerwonego Sokoła, średniowiecznego świętego, który przywędrował tu z dzisiejszego Azerbejdżanu, patrona kalandarów, niesfornych anarchistów duchowego świata, którzy robią sobie żarty z konwencjonalnej religii, chwaląc trans i ekstazę. Ale póki co miasto jest wciąż ciche, piecze się jak gliniane cegły na słońcu mniej więcej już od 8 rano. Biorę prysznic co dwie godziny, włóczę się między grobami kalandarów, którzy zdecydowali się tu umrzeć, znajduję czerwone motywy, znaki Sokoła, przyzwyczajam się do miejsca i ludzi do mnie. Wymaga to konsumpcji niekończących się herbatek i jointów, powolnych konwersacji. To miękkie miejsce, brzydkie ale przyjazne. Zaczynam być traktowany jak dziwak, dokładnie to, o co mi chodzi.  Nie jakiś pieprzony reporter-Indiana Jones w kamizelce rybaka, z czarną elektroniczną cegłą zwisającą z szyi, raczej dziwny, brudny włóczęga któremu trzeba kupić nowy salwaar. Będę fotografował wyłącznie plastikowymi, zabawkowymi aparatami, jeden z nich czerwony, z szacunku dla świętego, drugi zielony, w kolorze islamu. Szalony dziwak, mam nadzieję, kiedy wypchanym busikiem jadę odwiedzić polskiego przyjaciela w niedalekim Hyderabadzie, mieszkającego z ochroną w hotelu skąd bodajże dwa miesiące wcześniej porwano dwóch białasów.

***

***

***

***

***

[ Pakistan, June - July 2012 / Pakistan, czerwiec - lipiec 2012 ]

I was coming here, I must admit, with some fear, which is like a disease that slowly sinks in, despite the defenses you set up, despite what you already know, by way of gossip, media, stories told on the road, doubt is created first, and it grows into little fear, and then into bigger, it is like some kind of muscle atrophy, like loosing stamina, you should not take your fitness for granted, unless you continually work on it, unless you expose yourself to physical hardship, it is unevitable that with age you will grow belly, become weak, slowly fade away. The same is with mental states. So I was apprehensive coming back here after a hard December last year in Lahore, full of tensions, that spread in this country from the north into southern provinces, with danger present every day, just around the corner, especially travelling cheap, in the open.

In that December, with obstacles and failures , one after another, a hard feeling grew, it helped to seal, as one of causes, the end my relationship, it made me nervous, it put me in some sort of crisis.  I was not expecting, and perhaps I should, that the same thing that put me in crisis will help me heal, will be another serious breaktrough on the road to something amazing.

I was now entering the hot Lahore in the end of June, and was welcomed by street riots, with usual package of news of drone attacks, bomb blasts, assassinations and kidnappings of foreigners. Punjab became troubled. In Lahore there was power cuts every hour, leaving me unable to sleep in 40 degrees heat, even in the night, with no fan, you would just wake up the minute it stopped. People were tense, police were tense and suspicious. They searched my bag sniffing for ganja. The Sufi shrines were surrounded with security in the night, even at Shah Jamal drumming was a short affair, not like before, going on late into the night.  I started to think the December story will repeat itself.

And then I went to the south. The stopover in conservative, oven hot city of saints, Multan, literally made me puke the moment I stepped out there, puke out of heat. I could not eat superspicy food, all I wanted day long was another drink. I continued south into Sindh, towards Sehwan Sharif, even if festival was still days away. And there the vibe changed. It was already weird to see police with no guns at the main gate of the shrine, smiling, unbuttoned shirts. I asked them, are they not afraid of bomb blast, like two years ago, in shrine of Baba Farid in Pakpattan. One smiled and answered, “the power of Lal Shahbaz is too great, there is no threat here, no one would try”.  And then, when I found best friends that I would after hang out with almost every day, in the small Shia courtyard near the main gate, then I knew that things are really different here. Most of them were police men, all members of the ganja club, fans of bhang, the drink pressed out of cannabis.

***

Jechałem tutaj, muszę przyznać, z “pewną taką nieśmiałością”, czy może strachem, który jest jak wirus, powoli rozprzestrzenia się, pomimo zabezpieczeń jakie sobie budujesz, pomimo tego, co przecież już wiesz, drogą plotek, medialnej propagandy, historii jakie słyszysz w trasie, najpierw powstaje wątpliwość, potem rośnie ona w małą obawę, i coraz większą, to jak rodzaj zaniku nieużywanych mięśni, jak utrata kondycji, nie można swej sprawności przyjmować jako daną raz na zawsze, jeżeli stale nad nią nie pracujesz, jeżeli nie wystawiasz się na fizyczne trudności i wysiłek, jest nieuniknionym że w raz z upływem czasu wyrośnie ci brzuch, staniesz się słaby, powoli znikniesz. To samo jest ze stanami umysłu. Tak więc wahałem się wracając do Pakistanu po tamtym ciężkim grudniu w Lahore zeszłego roku, pełnym napięcia, które rozlewa się po tym kraju z dzikiej północy w południowe prowincje, z niebezpieczeństwem codziennie obecnym gdzieś za rogiem, zwłaszcza jeżeli podróżuje się za groszę, publicznym transportem, na widoku.

W tamtym grudniu, pełnym przeszkód i porażek, narosło cieżkie uczucie, nerwowy stan który razem z innymi sprawami przyczynił się do końca mojego związku i wepchnął w dziwny kryzys. Nie spodziewałem się, a być może powinienem był, że ta sama rzecz, to samo miejsce które kryzys wywołały pomogą parę miesięcy później w wyleczeniu, będą kolejnym poważnym przełomem w drodze do czegoś wspaniałego.

Był koniec czerwca i wjeżdżałem od strony indyjskiej granicy do rozgrzanego Lahore, na przywitanie wpadłem w uliczne zamieszki, a w pakiecie nadeszły ciężkie wieści o atakach amerykańskich dronów, zamachach bombowych, morderstwach i porwaniach cudzoziemców. Punjab utonął w problemach. W Lahore prąd wyłączano i włączano co godzinę, co przerywało sen, nie sposób spać w 40 stopniach gorąca kiedy staje wentylator, budzisz się natychmiast. Ludzie byli spięci, policja była spięta i podejrzliwa. Koło dworca kolejowego zatrzymali mnie, zadawali mnóstwo pytań, nawet wąchali w torbie foto szukając śladów zielska. Sanktuaria sufi otoczone nocą były przez ludzi z bronią, nawet bębny w Shah Jamal milknęły wcześniej niż zwykle. Zacząłem obawiać się że grudniowa historia się powtórzy.

I wtedy ruszyłem na południe. Przystanek w konserwatywnym, gorącym jak piec mieście świętych Multan spowodował że dosłownie zacząłem rzygać z gorąca, zaraz po przyjeździe. Nie mogłem prawie nic jeść, wszędzie te przedawkowane pendżabskie przyprawy, chciałem tylko stale pić, szklanka za szklanką, cola za colą. Dalej na południe, do Sehwan Sharif, mimo że do rozpoczęcia festiwalu jeszcze wiele czasu. Dojechałem po wielogodzinnej podróży, otrząsnąłem się, wyspałem, późnym popołudniem wyszedłem na miasto i zrozumiałem że coś się zmieniło. Było dziwnym zobaczyć policjantów bez karabinów przy głównej bramie grobowca, uśmiechniętych, zrelaksowanych, z rozpiętymi koszulami. Spytałem ich czy nie boją się zamachu, takiego jak dwa lata temu w grobowcu Baby Farida w Pakpattan. Jeden uśmiechnął się i mówi : ” moc Czerwonego Sokoła jest zbyt wielka, nie ma tu niebezpieczeństwa, nikt się nie odważy”. Niedługo potem, kiedy znalazłem najlepszych na tej imprezie kumpli , szyitów, z którymi prawie codziennie przesiadywałem na małym dziedzińcu niedaleko głównej bramy, byłem już pewien że sprawy tutaj w luzackim Sindh mają się zupełnie inaczej. Większość z nich była policjantami i tajniakami, wszyscy członkami gandziowego klubu, fanami bhangu, napoju wyciskanego z konopii.

I look at the images now and I think this story is one of the best I did. As these people seem to be,  I hope to be guided now in the selection out of quite many into less, crucial thing today. But I like to think, the story will continue to build itself, and for what is the most valuable in it , credit is not mine to claim.

***

Patrzę teraz na zdjęcia i myślę, że ta historia może być jedną z najlepszych jakie zrobiłem. Tak jak wydaje się że wielu z tych ludzi jest jest prowadzonych, tak ja też mam na to nadzieję, podczas nadchodzącej selekcji z calkiem wielu w mniej, niezbędny w dzisiejszym świecie proces. Ale chciałbym myśleć, że opowieść będzie dalej tworzyc się sama, i to, co w niej najbardziej wartościowe to nie moja zasługa.

[ Pakistan,  June - July 2012 / Pakistan, czerwiec - lipiec 2012 ]

We have come to the end , we partied, we had our rest. Now our ways part, perhaps to meet in future again. It is lonely road we travel, but road of extreme beauty and gratitude, it was good to share a tiny part of it. The fakirs continue into Rajasthan and I am headed, after a 10 days vipassana break into Pakistan, through the gate of Lahore and detour by the northern lawless province , down into the scorched plains of Sindh, the edge of the lands once visited by Sindbad the Sailor, to place where crazy qalandars meet to honour the Red Falcon.

***

Dotarliśmy do końca drogi, do końca święta, odpoczęliśmy. Teraz nasze drogi się rozdzielają, być może przetną się znów w przyszłości. To samotna droga jaką idziemy, ale droga wielkiego piękna i wdzięczności, dobrze było mieć towarzystwo na tym króciutkim odcinku. Fakirzy idą dalej, w głąb Radżastanu, a ja, po 10 dniowej przerwę na vipassanę jadę do Pakistanu, przez bramę Lahore, z małym skokiem w bok na plemienne terytoria na północy, wsiadam w pociąg który zawiezie mnie na rozgrzane w końcu czerwca niziny Sindh, kraniec ziem które odwiedzał Sindbad Żeglarz, do miejsca gdzie gromadzą się szaleni kalandarzy, aby uczcić swojego mistrza, Czerwonego Sokoła.

[ India - Pakistan,  June 2012    /  Indie - Pakistan , czerwiec 2012 ]

And now, for something completely different, a flashback from holidays in India / Na chwilę wskakujemy w świat fakirów, fleszbek z majowej pielgrzymki. I po co mi była ta matura.

I just can’t get make up my mind about selection from the story about Ethiopian pilgrims. It should be just a several images , for some strange reason in the world of art less is noble better , then I could pretend to be serious and make a limited number of prints and shit ( or best, just shoot grass and empty spaces and create a project out of fear of people ) . But there is just too much of raw intensity, of depth in their expression of spiritual dedication, that it becomes addiction to me, to show yet another glimpse of eaters of the holy dust of the sheikh’s grave.

***

Po prostu nie mogę się zdecydować na wąską selekcję zdjęć z historii o etiopskich pielgrzymach. Powinienem wybrać najwyżej kilkanaście, z jakiegoś dziwnego powodu w świecie sztuki mniej to szlachetne lepiej, wtedy mógłbym udawać, że jestem poważny , i zrobić ograniczoną serię odbitek, poprosić kuratora o mądry tekst i te inne artystyczne bzdury co się robi dla prestiżu i szmalu ( a najlepiej pewnie strzelić w średnim formacie trawę i pusty korytarz i zrobić projekt z nieśmiałości i strachu przed ludźmi ). Ale tu dookoła jest zbyt wiele pierwotnej intensywności, głębi i żarliwości, to staję się dla mnie niezdrowym nałogiem, pokazanie jeszcze jednego wycinka z życia zjadaczy świętego piachu z grobu szejka.

***

***

***

There is a tree in Ethiopia, 700 years old grandfather called by locals Awliya. This means “saints” , and comes from Sufi term in Arabic, wali ( plural awliya ) literally meaning custodian or protector. The tree is related with zar cult, with indigenous animist beliefs about ever present spirit, to be found everywhere in nature, but especially strong in special sacred sites, openings into the earth such as caves or bridges into the sky, the ancient trees. Those places have been incorporated into Muslim or Christian legends when wave after wave of superficial conversion were taking place, but love and respect for the land remained.

We went to meet that tree, I wanted to complete yet another spiritual journey with pilgrimage to the ultimate non sectarian saint. But how a man, who has average of seventy years at his disposal and he wants to experience all in that pitiful time, how is he supposed to meet a being who lives for seven hundred years of patient existence in one spot? How to adjust our schedules? We were still more than 300 km away from Addis and had flight that day, in the evening. The road to the sacred forest was getting worse and worse, from tarmac to rugged country road and then to a path, traversed by foot villagers amazed by the sight of our car. And then, as in the fairy tale, when nature throws magical obstacles at a hero to overcome, we had to surrender by the first one. We were looking at the path scarred by recent rains with a deep gap of washed out earth, and when I was told it will be an hour by foot each way to reach the place, already risky, I knew there will be more to come, more to test our nerves and determination and to ridicule our haste and human time. So next time, inshallah.

***

Rośnie w Etiopii pewne drzewo, siedemsetletni dziadek, nazywany przez okoliczną ludność Awliya. Oznacza to “święci”, i pochodzi od używanego przez sufi arabskiego słowa wali ( liczba mnoga awliya ) , dosłownie  “strażnicy” czy też “opiekuni”. Drzewo jest związane z kultem zar , rdzennymi wierzeniami o duchu obecnym w całej naturze, ale szczególnie silnym w specjalnych świętych miejscach, bramach w głąb ziemi takich jak jaskinie czy mostach do nieba, jak stare, potężne drzewa. Te miejsca wcielone zostały w oczywistym celu do muzułmańskich czy chrześcijańskich legend kiedy kolejne fale powierzchownych nawróceń przetaczały się przez ten kraj ( i nie tylko ten ) , ale miłość i szacunek do ziemi pozostały niezmienione.

Wyruszyliśmy aby spotkać się z tym drzewem. Chciałem domknąć kolejną podróż po pograniczach religii pielgrzymką do najbardziej uniwersalnego ze świętych. Ale jak człowiek który do dyspozycji ma średnio licząc siedemdziesiąt lat, i chce wypełnić je niezliczoną aktywnością, jak ma on spotkać się ze stworzeniem, które żyje lat siedemset, cierpliwym bytowaniem w jednym miejscu. Jak dopasować nasze kalendarze?  Byliśmy około 300 km od stolicy, i mieliśmy lot do Europy, tego samego dnia, wieczorem. Droga do świętego lasu robiła się coraz gorsza, z asfaltu zmieniła się w dziurawe wiejskie wertepy, potem w wąską ścieżkę między polami kukurydzy, pełną wieśniaków oniemiałych na widok samochodu. Aż nagle, niczym w baśni w której natura rzuca magiczne przeszkody pod nogi bohatera, musielismy się poddać już przy pierwszej. Patrzeliśmy na wyrwę w drodzę, dziurę nie do przekroczenia autem, wyrytą przez ulewne deszcze, i kiedy powiedziano, że pieszo zajmie to około godziny w jedną stronę, wiedziałem, że przeszkód będzie więcej, więcej prób dla naszych nerwów, testów uporu i determinacji, natury śmiejącej się z naszego pośpiechu i ludzkiego poczucia czasu. Cóż, może następnym razem się uda.

The images in this story come from sacred pilgrimage sites in eastern Ethiopia. The pilgrims of many beliefs come to look for blessing in sacred spots related to legendary Sufi saints, and to ancient Oromo nature cults. The sky, the earth, the water. All is sacred.

***

Zdjęcia w tej historii pochodzą z miejsc pielgrzymkowych we wschodniej Etiopii, świętych punktów na mapie tradycyjnej duchowości. Pielgrzymi różnych wyznań docierają tu w poszukiwaniu błogosławieństwa, w miejsca związane z legendarnymi sufickimi świętymi i kultami natury Oromo. Niebo, ziemia, woda. Wszystko jest święte.

***

***

***