There are some books that must wait for their time. It was so with beautiful work of Mircea Eliade, “Myths, dreams and mysteries : The encounter between contemporary faiths and archaic realities”. I bought it years ago, I have always been interested in this stuff, but the mind of then was not ready to go through this and to digest it , and the mind of now is. So there was something really magical, when I was swallowing page after page and coming to the end of this book just a few days ago. The last chapter, conclusion, sums up Mircaea’s narrative of initiations, trance, shamanic journeys and proposes a look at our Western frame of mind from the perspective of archaic cultures, or oriental philosophy and ways of thinking, from the point of view of men of other cultures and faith that were entering “mainstream History”, as Eliade puts it, in the 1950s , when the book was written. He says it is not only required from practical point of view, to be able to communicate with the Other, to try to understand and be understood, as otherwise we risk getting marginalized as cultural province , not a centre anymore, but most of all, it is the way, perhaps the only one, of overcoming the existential crisis we are going through, by help of the eyes of the Other that can give us another perspective, and so the way of transcending the current sorry state of being. So what Eliade suggest is that , from archaic, “primitive” perspective, the Night we are in, the pessimistic view of the world and of man in History doomed to die without purpose, which dominate materialistic view of reality for last two hundred years, this is nothing more than the dark , terrifying phase of initiation, when the initiated are going through the ordeal, when they enter darkness, disintegration, chaos, when their world of yesterday is shattered but world of tomorrow not yet formed. The difference is that they have someone to guide them, the members of community who have gone through this before and seen the way out. We are paralyzed by the anguish of Death and Nothingness that follows and try to run into all kinds of distractions, we are like children stuck in a place and torn between a Horror and trying to avoid facing it. But this terrible experience of facing death is indispensable to a birth of new man. Let us not fear Death. Eliade tells us that the best proof of this situation comes from our own European folklore, according to which the man about to die has his life flashing in front of him, and so does our culture, obsessed for last two hundred years with History, with gathering ALL the facts from our dawn until the last events, unlike ANY other culture before. So even our collective consciousness knows what is going on, the question is where do we go for help and guidance about what is next?
It was a magical thing, to devour last pages of the book in the fading light on the edge of Danakil desert in eastern Ethiopia, the last minutes of reading, and the last story, from my own land. Here it comes :
Są takie książki które muszą poczekać na swoją kolej. Tak było właśnie z “Mitami, snami i misteriami” Mircea Eliade. Kupiłem ją lata temu, zawsze się interesowałem tymi sprawami, ale pierwsze podejście do lektury było raczej nieudane i kończące się licznymi drzemkami, mój umysł nie był gotowy do przebrnięcia i przetrawienia, i troche minęło czasu aż do tego dojrzał. Było coś magicznego w chwili kiedy pożerałem stronę za stroną i zbliżałem się do końca, zaledwie parę dni temu, na bezdrożach wschodniej Etiopii. Ostatni rozdział to wnioski i podsumowanie długiej narracji Eliade, który prowadzi czytelnika przez świat inicjacji, transu, szamańskich podróży i proponuje spojrzenie na nasz zachodni sposób myślenia z perspektywy reprezentanta archaicznych kultur, jak również z perspektywy wschodniego filozofa i mistyka, ludzi innych wiar i kultur którzy, kiedy powstawała ta ksiązka w latach 50 tych XX wieku wchodzili na scene Historii, jak nazywa sytuację Eliade. Mówi on że takie spojrzenie jest niezbędne nie tylko z praktycznych powodów, aby móc porozumieć się z Innym, spróbować go zrozumieć i być zrozumianym, bo inaczej ryzykujemy kulturową marginalizacje , przestając być pępkiem świata, ale przede wszystkim takie spojrzenie z zewnątrz to droga, być może jedyna, przezwyciężenia egzystencjalnego kryzysu jaki przechodzi to co nazywamy “naszym światem”, jaki przechodzimy coraz gorzej, mimo że materialne opakowanie ma się nieźle. Oczy Innych mogą dać nam inną perspektywę, możemy zobaczyć siebie z zewnątrz i dokonać uzdrowienia, możemy wyjść poza obecny kaleki stan.
Eliade sugeruje, że z tej perspektywy “człowieka archaicznego”, w szamańskim obrazie świata, Noc w której jesteśmy, ten pesymistyczny obraz rzeczywistości i człowieka tkwiącego w Historii, jednorazowego istnienia skazanego na zagładę i osunięcie się w nicość bez celu, te straszliwe kamienie u szyi jakie zawiesiliśmy sobie stawiając materializm na piedestale przez pare ostatnich wieków, to nic innego jak ciemna, przerażająca faza procesu inicjacji, kiedy inicjowani poddawani są strasznym próbom, męczarniom, kiedy tkwią zamknięci w ciemności, z powrotem w łonie, w dolinie śmierci, kiedy wkroczyli w ciemność, dezintegrację osobowości, chaos, kiedy ich dotychczasowy świat zniknął ale pozytywna alternatywa jeszcze nie jest uformowana – czy też nazwana i ukazana. Różnica między inicjowanymi a nami jest taka , że mają oni kogoś kto prowadzi ich przez tą mękę, członków społeczności którzy wczesniej już przez nią przeszli i znają drogę dalej.
Jesteśmy sparaliżowani strachem przed Śmiercią którą widzimy jako bramę Nicości, i usiłujemy uciekać we wszelakie dystrakcje, rozrywkę, w której chcemy znaleźć sens i wykroczyć poza nieubłagany liniowy czas jaki sami stworzyliśmy kastrując rzeczywistość ze świętości. Utkwiliśmy na pewnym etapie, na dziecięcym etapie buntu i rozpadu i jak dzieci tkwimy w miejscu nie widząc drogi dalej, zabawiając się aby tylko nie spojrzeć Grozie w twarz. Ale to przerażające doświadczenia spoglądania w Śmierć jest niezbędne aby mógł narodzić się nowy człowiek. Nie bójmy się. Eliade mówi, że najlepszy dowód na tą sytuację znajdziemy w naszym własnym europejskim folklorze, który uczy że człowiekowi w chwili śmierci całe życie przelatuje przed oczami, dokładnie tak jak robi to nasza obecna cywilizacja, jedyna w historii z taką obsesyjną dokładnością gromadząca, od jakiś dwustu lat, wszystkie fakty i wydarzenia jakie miały miejsce od początku dziejów, cywilizacja owładnięta manią Historii. Zatem nawet nasza kolektywna podświadomość wie co się dzieje, pytanie gdzie udamy się po wskazówki co do tego co dalej?
To był magiczny moment, kiedy pożerałem ostatnie strony tej ksiązki, w niknącym świetle dnia na granicy pustyni Danakil we wschodniej Etiopii, pare dni temu, i w ostatnich minutach światła dotarłem na sam koniec, do anegdoty pochodzącej z mego własnego kraju. Oto ona :
Jest to historia rabina Eisika z Krakowa, którą orientalista Heinrich Zimmer odnalazł w Księgach Chasydów Martina Bubera. Ten pobożny rabin, Eisik z Krakowa, miał sen, który kazał mu udać się do Pragi, tam pod wielkim mostem prowadzącym do królewskiego zamku znaleźć miał ukryty skarb. Sen powtórzył się trzykrotnie i rabin zdecydował się ruszyć w drogę. W Pradze odnalazł most, ale że strzeżony był on dzień i noc przez wartowników, Eisik nie odważył się kopać. Kręcił się jednakże w pobliżu tak długo, aż przyuważył go kapitan straży i grzecznie spytał czy rabin coś zgubił. Ten szczerze opowiedział swój sen. Oficer wybuchnął śmiechem.
“Naprawdę, biedny człowieku” - powiada “czy zdarłeś swe podeszwy aby tutaj dotrzeć tylko z powodu snu?”
Ten oficer też miał sen, w którym usłyszał głos , który ” mówił o Krakowie, kazał mi tam jechać i szukać wspaniałego skarbu w domu rabina który zwie się Eisik, syn Jekela. Skarb znaleźć można w zakurzonym kącie, zakopany za piecem”. Ale oficer nie wierzył w głosy ze snów, był osobą rozsądną.
Rabin ukłonił się , podziękował i czym prędzej wrócił do Krakowa, gdzie kopiąc w zapomnianym kącie domu odkrył skarb, który raz na zawsze zakończył jego biedę.
“Zatem” – komentuje historię Heinrich Zimmer – ” prawdziwy skarb, który zakończyć może naszą biedę i wszystkie nasze próby, taki skarb nigdy nie znajduje się daleko, nie trzeba go szukać w dalekim kraju. Leży zakopany w najbardziej intymnej części naszego własnego domu, w naszym wnętrzu. Jest za piecem, centrem życia i ciepła które rządzi naszym istnieniem, sercem naszego serca, znajdziemy go jeżeli tylko wiemy jak go odkopać. A jednak – nieodparcie powraca ten sam motyw, ten dziwny i uparty fakt, że tylko po nabożnej pielgrzymce do dalekiego kraju, do nowej ziemi, znaczenie wewnętrznego głosu prowadzącego nas w poszukiwaniach może zostać zrozumiane. I do tego dziwnego faktu dodajmy jeszcze jeden – ten kto objawia nam znaczenie naszej tajemniczej wewnętrznej pielgrzymki musi być Obcym, kimś innej wiary, innej rasy.
