Smoky dream of trance, music, remembrance, healing, escape. Loud drums, quiet tears, party mood or fixing what is broken. Is it real , is it fake.  A bit of this, a bit of that. Exploration that does not answer questions but opens new paths. Sufi of Pakistan. Another night in Lahore.   /

Jak rozdzielić co jest prawdziwe a co udawane, co jest pozą a co głębokim doświadczeniem, czy nie jest tak że udawanie to czarowanie rzeczywistości, i jeżeli pamiętać o maksymie Rumiego “Bądź takim jak się wydajesz, ukazuj się takim jak jesteś”, obie się kiedyś spotkają, fantazja i rzeczywistość. Noce w grobowcach sufi w Lahore wydają się snem, dream quality jak mówi napis na czyjejś bluzie. Sen w hipnotycznym rytmie, w dymie, sen o ucieczce a może o naprawianiu tego co złamane.

At home of Mithu, one of Sain brothers of famous dhol masters from Lahore, frequent guests at Thursday night sessions at Shah Jamal grave. Family guy, simple man, good person. /

W domu Mithu Saina, jednego ze słynnych braci bębniarzy z Lahore, częstych gości na czwartkowych ceremoniach w grobowcu Shah Jamala. Rodzinny ciepły człowiek, ciekawa postać.

Scenes from the shrine. Aside from the main mazzar , in between graves, there is a space where fire burns, tea is brewed, chillums and joints are passed around, but most of all, crazy, energetic, wild drums beat the rhytms and drive those who frequent Shah Jamal into ecstasy, for some probably entertainment on its own, one of few options for party in austere and tense modern Pakistan, for others however a teaser , a sample of something deeper, reality that can be reached on more stable basis through hard and unclear path, guided by spiritual leaders or on their own, path of qalandar, anarchist mystic. /

Sceny z nocy w Shal Jamal. Na uboczu od głównego grobu, wśród pomniejszych świętych, jest kawałek przestrzeni gdzie płonie ogień, gotowana jest herbata, jointy i chillumy wędrują pomiedzy zgromadzonymi, a wszystko w głośnym, dzikim rytmie dholi , bębnów które wzywają do podróży w ekstazę, dla niektórych to zapewne  dobra rozrywka , jakich mało w spiętym, poważnym klimacie współczesnego Pakistanu, kraju z problemami. Inni zapewne dostają tutaj przedsmak czegoś więcej, krótką wizytę w rzeczywistości w której niełatwo na stałe zamieszkać, do jakiej prowadzi cięzka i pełna wyrzeczeń ścieżka. Święci na których grobach gromadzą się sufi to przewodnicy na tej ścieżce , przynajmniej niektórzy i dla niektórych, a czasem konkrentne świadectwa, rodzaj “success story” dla kolejnych adeptów , kalandarów – mistyków anarchistów.

Even stranger is what followed later in that evening. With Mithu, Gonga, their huge drums and some other musicians we crammed into a van to go through empty streets of Lahore to another shrine, to pay homage to living saint. I was not expecting what I saw. Queued in front of a small building, told to hide camera away, mood of respect, reverence, men sitting in the first room, smoking charas, talking in quiet voices, a green curtain, I see Gonga bowing down behind it, but I see not exactly who is there. A large LCD TV on the wall inside that second room can be seen through the opening, showing looped images from Mecca. Finally is my turn to enter. On the bed, with casual pose,  wrinkled hand heavy with rings,  fingernails curled into claws, small but curious red eyes, a man is looking at me. He sports long , grey dreadlocks, matted in chaotic way, nothing like neat and equal fashion rastas of today. A big spliff in his mouth, a content approval when I pay respect. Living saint, so they say, last 20 years in that room, doing NOTHING , save from drinking chai and smoking kilograms of hashish.  A hard thing to understand for a visitor from culture that praises activity, but he is treated like this, all is centred around him, hundreds of pictures on the wall, his holy bicycle ( just like my grandfather’s), devotees gathered to sing and play instruments in his glory and glory of their God.  When he dies ( or his physical body dies ), this place will turn into a mazzar, sacred grave, and people will gather here just like now, just like at Shah Jamal. Beautiful continuity, link across generation. But for now, I can not help but think, what is in a mind not nourished by food or sensations of external world, but stoned for several years.

Jeszcze dziwniejsze było to co nastąpiło później tej nocy. Razem z Mithu, Gonga, ich wielkimi bębnami i jeszcze kilkoma innymi muzykami zapakowaliśmy się do ciasnego vana i pojechaliśmy przez puste już o tej porze ulice Lahore do innego szczególnego miejsca, aby złożyć hołd żyjącemu świętemu. Nie byłem przygotowany na to co tam zobaczyłem. Stałem w kolejce do wejścia do małego pokrytego kafelkami budynku, na sporym dziedzińcu wypełnionym derwiszami i zwykłymi pielgrzymami, powiedziano mi bym schował aparat, nastrój szacunku, niemalże strachu, mężczyźni siedzący w pierwszym pomieszczeniu, palący haszysz, rozmawiający ściszonymi głosami. Dalej, za zieloną zasłoną widzę Gongę w głębokim ukłonie, nie widzę przed kim. Duża plazma na ścianie tej wewnętrznej komnaty w kółko nadaje zapętloną transmisję z Mekki. W końcu jest moja kolej aby wejść. Na łożu, w swobodnej pozie, pomarszczone dłonie ciężkie od pierścieni, paznokcie zwijające się w długie szpony, małymi czerwonymi i zaciekawionymi oczkami patrzy na mnie starzec z grubymi kołtunami splątanymi na głowie.  Wielki joint zwisa mu z kącika ust, z zadowoleniem przyjmuje cudzoziemca przynoszącego wyrazy szacunku. Żywy święty, tak o nim tu mówią, ponoć ostatnie dwadzieścia lat spędził w tym pokoju, nie wychodząc, nie jedząc, nie robiąc nic poza piciem herbaty i paleniem kilogramów haszyszu. Trudno to zrozumieć komuś kto przyjeżdża tu z kultury wielbiącej aktywność i namacalne empirycznie osiągnięcia, ale tu naprawdę jest on traktowany jak ktoś nadzwyczajny, w centrum wszystkiego, setki jego portetów na ścianach, jego święty rower w rogu sali, wyznawcy zgromadzeni aby śpiewać i grać na instrumentach ku chwale świętego, jak i dla Alego , Lal Shahbaza i innych.

Kiedy umrze, a raczej , jak mówią sufi, ożeni się z wiecznością, to miejsce zapewne zamieni się w kolejny grobowiec, na którym gromadzić będą się kolejne pokolenia w czwartkową noc, lata od teraz, tak jak robią to na grobie Shah Jamala, Baby Farida, Bulle Shaha…Piękna ciągłość, łączność między pokoleniami. Ja jednak nie mogę przestać myśleć z fascynacją, co jest w tej głowie, pozbawionej wrażeń z zewnętrznego świata, odżywianej przez lata jedynie haszyszowym dymem.

The time in Lahore leaves me hungry for more, to go deeper into that world , a window into history, before it is gone, to explore anarchic spirituality of qalandars of the southern Sindh. Perhaps soon the time will come.

Po Lahore mam ochotę na więcej. Na pustynie południowego Sindhu, na podążenie dalej ścieżką fakirów, eksplorację anarchicznej duchowości fanów Czerwonego Sokoła. Być może wkrótce.

* Inspirowane poezją sufi i powieścią : “Pijani Bogiem”  / Drunk on God – crazy Sufi from Pakistan. Postcards from Lahore.

Zdjęcia są częścią długoterminowego projektu o muzułmańskim mistycyzmie. Próbkę całości można obejrzeć pod poniższym linkiem : / The photos are part of long term project about Muslim mysticism.  A sample can be found below:

“Sufi Sampler”

Another Thursday night with dervishes. Qawwali, hashish, joy. Sufi project continues, this time in slum area of Park Circus in Kolkata, at an old Muslim graveyard, favourite hang out of the Sufis. //

Kolejny odcinek projektu o sufizmie, tym razem pieśni qawwali w czwartkową noc w grobowcu w slumsach Kalkuty.

How diverse can Sufi practice be. Rooted in local traditions, in natural religions, in need of trance, in shamanism, related to Islam, sometimes conservative, sometimes liberal, wild or calm, adoring the female principle or suppresing it…Here I post four examples…Two of them, so close geographically to each other, Alevi from Istanbul and Qadiri from Iraq, but they feel so different. Male dominated, wild trance to hypnotic drum beat in the Thursday night zikr ceremony performed by Qadiris of Erbil, and elegant, balanced practice for sema dance around pillar representing Tree of Life, ancient Turkish tradition cherished by city girls of Istanbul…Scene from hadra trance during Berber moussem in northern Morocco also belongs to shamanic tradition and old fertility rites that put female spirit high, these are lovers of Aisha, who as a demon in Muslim mythology represents something much older…When Qadiris of Iraq saw print of that photo included here, they didn’t even try to hide their disgust, a woman dancing ! Finally, Ethiopia, Oromo beliefs, cult of Gods of sky , natural African religion preserved in disguise of worship of medieval Muslim saint, Sheikh Hussein. Here too women position is far away from semitic patriarchal system of the Middle Eastern origin…

Od kilku lat fotografuję sufizm, mistyczny nurt islamu. Im dalej w las tym gęstszy się on wydaje, tym bardziej złożony, zróżnicowany.  Otwierają się kolejne drzwi, pojawiają kolejne pytania. Pytania o płynne przejście miedzy religiami, bo jeżeli tak różne praktyki i zwyczaje odwołują się do jednej religijnej tradycji, to dlaczego by granica miedzy innymi religiami miałaby być bardziej ostra, dlaczego nie czytać świec rozświetlających prawosławną cerkiew jako ciągłość od wschodnich kultów ognia, indoeuropejskich wierzeń po dziś dzień oczywistych na przykład w zoroastryzmie czy hinduizmie. Sam sufizm tak wiele czerpie z chrześcijańskich, żydowskich, buddyjskich i wielu innych tradycji, a one z niego, wszystko jest płynne, wszystko jest połączone, pojawia się niejasne uczucie, intuicja żywiona migawkami z różnych stron świata po jakich mam okazje skakać.

Sufizm jest zwykle silnie zakorzeniony w lokalnej kulturze, naturalnych, pierwotnych religiach, potrzebie transu, potrzebie wsparcia przez świętego patrona, w szamanizmie. Czasem bliski konserwatywnej wersji islamu, czasem bardzo liberalny, dziki lub spokojny, wielbiący żeński pierwiastek albo spychający go w cień. Poniżej cztery przyklady…

Dwa z nich,  tak bliskie geograficznie a jednoczenie radykalnie różne, Alewici ze Stambułu i Qadiri z Iraku. Ci ostatni zdecydowanie tylko dla chłopców, nie widać żadnych kobiet podczas ich dzikich rytuałów, niemalże transowego pogowania w rytmie wielkich bębnów w czwartkową noc w teqe gdzieś na przedmieściach Erbil. Z kolei dziewczyny Alewi ćwiczące swoj elegancki , harmonijny taniec sema wokół symbolicznego drzewa życia w Sahkulu Sultan Dergah w Stambule  pielegnują stare zwyczaje tureckich nomadów przynależące do duzo szerszej, globalnej tradycji szamanskiego postrzegania swiata. Podobnie zresztą zdjęcie kobiety w transie podczas berberyjskiego święta w połnocnym Maroku mowi o czymś więcej niż o islamie, to praktyka która kryje w sobie dawne kulty plodności, szacunek dla roli kobiety typowy dla pre-islamskiej północnej Afryki, obecny dzisiaj wsrod wyznawcow Aishy, żeńskiego ducha, coś co chlopakom z Iraku wydało się strasznie szokujące kiedy pokazałem im odbitkę, kobieta w transie…nie, to sie naszemu Bogu nie spodoba. Na końcu Etiopia, afrykańskie kulty natury, tradycje Oromo ukryte w przebraniu islamskim, tutaj wsrod wyznawcow średniowiecznego muzułmańskiego świętego, szejka Husseina, pozycja kobiet jest zupełnie inna niż w semickim patriarchalnym systemie z Bliskiego Wschodu…

Thursday at Qadiri tekke in Erbil // Czwartek, ceremonia Qadiri. Erbil w irackim Kurdystanie.

Sahkulu Sultan Dergah, Istanbul. Sunday cema practice. // Niedzielna ceremonia Alewitów. Stambuł, Turcja.

Head of the dargah below portrait of Ataturk who banned Sufi practice in Turkey, but in the same time stopped persecutions from Islamists that Alevis suffered for centuries. // Dede, szef lokalnej dargi Alewi w swym biurze pod portretem Ataturka, który zakazał wprawdzie rytuałów sufi, zamknął “klasztory”, ale jednoczesnie ukrócił aktywność islamistów, od wieków prześladujących nieortodoksyjne odłamy swej religii.

In a society where women walk with their hair covered, with their eyes down, listening to men and obeying ( at least in public ), hadra trance represents some sort of a safety valve. One could argue this is equally true for men, who are also bound in so many ways by requirements of tradition and religion. But all arguments stop when faced with the sight of the actual event. It is very intimate situation, controversial perhaps. In a matter of minutes, sometimes seconds, calm and quiet woman or girl erupts in a frenzy when everything is possible. Often she needs to be tied down, or at least held by her arms by relatives, as she may do some harm to herself when in trance. It seems like all the pain of the world, all the troubles, all mental poisoning, repression, accumulated complaints, fears, boiling female energy, all this erupts and she seems to be possessed. But the function of hadra is healing, it is supposed to put together pieces of broken soul. It is healing by contact with divine, direct experience and not some dusty spiritual medicine prescribed by the men of  religious law and order.

W społeczeństwie w którym kobiety z zakrytymi chustą głowami i spuszczonym wzrokiem pokornie wędrują między targiem , domem i meczetem, słuchając, przynajmniej publicznie, tego co mówią im mężczyźni, transowy taniec hadra mozna uznać za rodzaj wentyla bezpieczeństwa chroniącego przed narastającą frustracją. Możnaby zastanawiac się czy to samo nie odnosi się do mężczyzn, związanych na wiele sposobów restrykcjami tradycji religijnej. Ale wystarczy zobaczyc hadrę na własne oczy aby nie mieć żadnych wątpliwości. To intymna, kontrowersyjna sytuacja, zrobiłem tylko jedno zdjęcie z szacunku dla obaw biorących w niej udział osób. W ciągu kilku minut a nawet sekund, wobec porywającego rytmu bębnów, Aisha zstępuje w duszę pokornej muzułmańskiej kobiety a ta wpada w szał, podczas którego wszystko jest możliwe. Niebezpieczna dla siebie, bez kontroli, musi byc zwykle skrępowana, ramiona podtrzymywane z tyłu przez krewnych, przyjaciół, kaskada włosów uwolnionych z chusty, krzyk, konwulsje. Wydaje się jakby cały ból jej świata, wszystkie problemy, frustracje, stłumione pragnienia, niewypowiedziane skargi, obawy, gotująca się kobieca energia, wszystko to wybuchało , jakby tylko czekało dotąd na wydostanie się na zewnątrz w ceremonii którą łatwo byłoby ocenić jako opętanie. Ale rolą hadry jest uleczenie tego co boli, poskładanie kawałków potłuczonej duszy. To leczniczy trans, poprzez kontakt z innym światem, duchowe oczyszczenie poprzez bezpośrenie doświadczenie, nie pigułka przepisana ze sztywnej listy przez reprezentantów religijnego porządku i dogmatów.

Sheikh Hussein, Ethiopia

Zdjęcia są częścią długoterminowego projektu o muzułmańskim mistycyzmie. Próbkę całości można obejrzeć tutaj: / Photos belong to long term project about Muslim mysticism, a sample can be seen here:

“Sufi Sampler”